Bevolkingsonderzoek solidariteit
Professor emeritus Mark Elchardus voerde in opdracht van het Socialistisch Ziekenfonds een grootschalig bevolkingsonderzoek naar solidariteit in Vlaanderen. Ons ziekenfonds wilde met het onderzoek nagaan wat de Vlaming echt denkt over solidariteit en sociale zekerheid. Eedere rapporten analyseerden de tevredenheid met en keuzes binnen de gezondheidszorg en de opinie van de Vlaming t.o.v. risico en persoonlijke verantwoordelijkheid. Een nieuw rapport onderzoekt het draagvlak van de verzorgingsstaat.
Het draagvlak van de verzorgingsstaat
Vlamingen zien de sociale zekerheid als een prachtige instelling die voorkomt dat heel wat mensen in de miserie zitten. Het draagvlak voor de verzorgingsstaat is zelfs groeiende. Maar Vlamingen wantrouwen sociale fraude en menen dat heel wat mensen die het niet verdienen, steun krijgen. Dat blijkt uit ons grootschalig bevolkingsonderzoek. “We moeten nog meer de positieve merites van de sociale zekerheid in de verf zetten, en ageren tegen misbruiken ervan”, stelt algemeen secretaris Paul Callewaert in een reactie.
Resultaten
Uit de antwoorden blijkt dat het draagvlak voor de verzorgingsstaat zeer solide is, en de afgelopen jaren zelfs aan steun gewonnen heeft.
- Vlamingen zijn niet gewonnen voor een ongelijke samenleving. Bijna drie kwart vindt dat de klassenverschillen kleiner moeten, en 60 procent vindt dat gewone mensen te weinig van de welvaart krijgen. 81% zegt dat er nood is aan sterke ziekenfondsen om patiëntenrechten te verdedigen.
- Er heerst een positief beeld over de sociale zekerheid. Een ruime meerderheid onderschrijft verschillende positieve gevolgen van de verzorgingsstaat (voorkomt ellende en armoede, maakt het leven vrijer en aangenamer, geeft mensen meer kansen). Een minderheid, 10 à 20%, onderschrijft negatieve gevolgen van de sociale zekerheid (remmen van de economische groei, mensen lui en onverantwoordelijk maken). De proportie die negatieve gevolgen ziet is daarenboven tussen 2001 en 2012 (sterk) gedaald.
- Voor het in stand houden van de verzorgingsstaat vindt 67 procent dat de sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen. Een meerderheid vindt dat uitkeringen op peil moeten blijven ook al vergt dit financiële offers van sommigen. 22 procent is bereid zelf meer belastingen te betalen. 43 procent van de Vlamingen wil langer werken om de sociale zekerheid te vrijwaren.
Wel blijkt dat een groeiende groep Vlamingen de indruk heeft dat de sociale zekerheid misbruikt wordt en dat te veel mensen die het niet verdienen steun krijgen. Dit onderwerp verdeelt de Vlamingen. Een derde meent dat de steun terecht komt bij wie het echt nodig heeft, een derde meent van niet en een derde twijfelt. Belangrijk is dat dit vooral een kwestie van ideologie, kennis en inzicht is, veeleer dan van eigenbelang.
Reacties
Mark Elchardus is verheugd vast te stellen dat de Vlamingen de verzorgingsstaat nog steeds als een prachtige instelling zien. “De pogingen om de welvaartsstaat uit te hollen zijn gebaseerd op een volksvreemd verhaal. Er is geen economische reden om de verzorgingsstaat af te bouwen, dat is louter een politieke keuze.”
Hij merkt wel op dat uit zijn onderzoek blijkt dat er vier bedreigingen zijn, met name de tendens tot rantsoeneren (het uitsluiten van groepen of van bepaalde zorg), het stijgend geloof in individuele verantwoordelijkheid, de sociale fraude en de idee dat het geld niet bij de juiste personen terecht komt. Het komt erop aan hier antwoorden op te formuleren.
Paul Callewaert, algemeen secretaris van het Nationaal Verbond van Socialistische Mutualiteiten, beklemtoont het solide draagvlak voor de sociale zekerheid en de idee dat de sterkste schouders de zwaarste lasten moeten dragen. “We moeten nog meer de positieve merites van de sociale zekerheid in de verf zetten, en ageren tegen misbruiken ervan.”
Hij wijst erop dat het Socialistisch Ziekenfonds volop zijn medewerking verleent aan alle initiatieven tegen sociale fraude en voor een doelmatig beheer van de middelen. In de ziekte-uitkeringen worden zo op permanente basis gegevens van verschillende bronnen gekoppeld om oneigenlijk gebruik op te sporen.
Callewaert voegt eraan toe dat het belangrijk is dat de Belgen de sociale zekerheid blijven zien als hun sociale zekerheid. “De verplichte ziekteverzekering is geen basisverzekering voor de allerarmsten. Integendeel, het is een goede ziekteverzekering voor iedereen. Daar staan wij ook voor. We zullen dit blijvend verdedigen en uitdragen.”
Tevredenheid over en keuzes in de gezondheidszorg
Het deelrapport ‘Tevredenheid over en keuzes in de gezondheidszorg’ focust op twee zaken:
- Is de Vlaming tevreden over de gezondheidszorg?
- Wat is het draagvlak voor rationaliseren versus rantsoeneren. Onder rationaliseren verstaan we beperken van keuzevrijheid van de patiënt en de zorgverstrekker. Onder rantsoeneren wordt verstaan het uitsluiten van bepaalde groepen van bepaalde zorg, of het uitsluiten van bepaalde zorg.
Het eerste deelaspect werd bevraagd op algemene wijze en op basis van 21 concrete en uiteenlopende punten.
Het tweede deelaspect werd bevraagd door een aantal algemene vragen, en meer specifieke vragen waarbij ondervraagde voor een concrete situatie stelling moest innemen.
Resultaten
Hoge tevredenheid over gezondheidszorg
De tevredenheid over gezondheidszorg is groot. 83% zegt tevreden tot heel tevreden. Over 16 van de specifieke deelaspecten is meer dan de helft van de Vlamingen tevreden. Werkpunten waar minder dan de helft van de Vlamingen tevreden over zijn, zijn
- Bedrag dat men moet betalen uit eigen zak.
- Tijd die specialisten uittrekken.
- Dienstverlening rusthuizen.
- Infoverstrekking kostprijs.
- Wachttijden specialisten.
Rationaliseren versus rantsoeneren
Het draagvlak om te rationaliseren is niet bijster groot in Vlaanderen. Vlamingen zijn erg gehecht aan hun individuele keuzevrijheid en 45 procent is bereid hier meer voor te betalen; eerder dan in te zetten op doelmatige besparingen.
- Vier op de tien Vlamingen vindt niet dat hij voor bepaalde onderzoeken of behandelingen enkele kilometers verder moet rijden naar een gespecialiseerd ziekenhuis.
- Meer dan de helft vindt niet dat de arts enkel bloed mag nemen als dit volgens de medische richtlijnen nodig is.
- Een kleine helft van de Vlamingen vindt niet dat de arts eerst bestaande beeldvorming moet gebruiken alvorens nieuwe foto’s te laten nemen.
- Een derde van de Vlamingen vindt niet dat hij eerst naar de huisarts moet alvorens naar de spoeddiensten te gaan.
- Een vierde van de Vlamingen is geen voorstander van het voorschrijven van goedkope maar evenwaardige geneesmiddelen.
Verontrustend is dat Vlamingen liever groepen uitsluiten of bepaalde zorg niet langer terugbetalen, eerder dan de individuele keuzevrijheid te beperken. Ze kiezen liever voor een uitsluitingssysteem van rantsoenering door mensen van 85 of ouder of terminale patiënten bepaalde zorgen te ontzeggen die veel geld kosten. Op de vraag of ze vinden het moet kunnen 50.000 euro te investeren voor bepaalde situaties antwoorden de ondervraagden als volgt:
| behandeling | moet altijd kunnen | moet kunnen, behalve bij mensen ouder dan 85 jaar | moet nooit kunnen, ongeacht leeftijd | totaal N |
|---|---|---|---|---|
| levensnoodzakelijke behandeling | 60,60% | 36,70% | 2,70% | 2.624 |
| behandeling van patiënt met zeer zeldzame ziekte | 54,40% | 41,80% | 3,80% | 2.614 |
| hoogtechnologische hartapparaat | 42,10% | 52,70% | 5,10% | 2.638 |
| behandeling om terminaal zieke twee maand langer in leven te houden | 16,50% | 26,40% | 57,10% | 2.621 |
| behandeling om iemand in coma één jaar langer in leven te laten | 14,30% | 25,40% | 60,30% | 2.619 |
Individuele verantwoordelijkheid in de zorg
Het nieuwe deelrapport gaat na wat de Vlaming denkt over risico en persoonlijke verantwoordelijkheid. Een actueel thema. Solidariteit steunde altijd op welbegrepen eigenbelang: het kan ook mij overkomen. Dat is vandaag minder het geval. We kunnen gezondheidsrisico’s steeds beter toewijzen aan individueel gedrag, of we menen dit te kunnen.
Aan de hand van concrete vragen werd nagegaan of Vlamingen vinden dat de ziekteverzekering minder moet terugbetalen afhankelijk van het gedrag van het individu.
Resultaten
Risico’s die we ‘lopen’
Een overgrote meerderheid van de Vlamingen (ruim 80 procent) is niet akkoord om ziekterisico’s die we ‘lopen’ minder terug te betalen. Het gaat om risico’s waarvan wordt aangenomen dat ze niet voortvloeien uit persoonlijk gedrag of een persoonlijke keuze, zoals leeftijd, individueel genoom of schoolloopbaan (levensloopbaanaansprakelijkheid). Dit percentage is stabiel gebleven tegenover 2001.
Risico’s die we ‘nemen’
Steeds meer Vlamingen menen dat de ziekteverzekering niet terug moet betalen voor risico’s die we ‘nemen’. Het gaat om risico’s waarvan wordt aangenomen dat ze (minstens ten dele) het gevolg zijn van individuele keuzes en gedrag (levensstijlaansprakelijkheid). Typische voorbeelden zijn roken, eetgewoonten, alcohol, onveilig vrijen, onveilig rijden, drugs. Afhankelijk van het thema vindt 30 tot 40 procent van de Vlamingen dat de ziekteverzekering in deze gevallen minder moet tussenkomen, terwijl 20 à 25 procent van de Vlamingen twijfelt. Bovendien zien we een sterke stijging tussen 2001 en 2012.Indien de levensstijlaansprakelijkheid wordt vertaald naar het eigen kind neemt de steun ervoor af. Niettemin blijft een groep Vlamingen ook dan voorstander van een verminderde terugbetaling – en wordt hardnekkigheid afgestraft.
Reacties
Mark Elchardus spreekt andermaal van een verontrustende evolutie. “Los van het feit dat dit ethisch verwerpelijk is, zijn er ook geen rationele argumenten pro te bedenken. Wat ga je bestraffen en wat niet? Dat zijn arbitraire keuzes. Hoe ga je dit controleren? Evolueren we naar een welzijnspolitie en een ‘Big Brother’ gezondheidsmaatschappij? Wat is de impact van zo’n beleid op preventie? Er zijn geen voorbeelden waar dit leidt tot daadwerkelijke gedragsaanpassingen. En ook de geldigheid van het principe ‘de vervuiler betaalt’ wordt er niet mee bewezen. Er zijn evenveel studies die zeggen dat een roker minder kost aan de sociale zekerheid dan er zijn die zeggen dat hij meer kost.”Paul Callewaert, algemeen secretaris van het Nationaal Verbond van Socialistische Mutualiteiten, verwerpt eveneens deze aanpak. “Het Socialistisch Ziekenfonds gaat voor een solidaire ziekteverzekering voor iedereen. We zien de patiënten als slachtoffer, niet als dader. Uiteindelijk is iedereen wel betrokken bij deze thematiek, gaande van de bedrijfsleider die een hartinfarct krijgt van teveel stress tot de skiër die bij een ongeval betrokken geraakt. Niemand is zonder verantwoordelijkheid; dus waar leg je de grens? Bovendien is lang niet alles een eigen keuze in gezondheid. Veel hangt (nog steeds) van opvoeding, scholing of sociaaleconomische achtergrond”.Hij ziet veel betere alternatieven dan een bestraffingsbeleid als je ziek wordt, sowieso al een moeilijk moment in je leven. “Wij zetten in op preventie, gezondheidspromotie en begeleiding van de leden. Het terugdringen van de gezondheidsongelijkheid is eveneens een prioriteit.” Ook maatregelen als het afbouwen van zout, suiker of vetstoffen in voedingsmiddelen haalt hij aan.Voor ons ziekenfonds blijft de inzet van de solidaire ziekteverzekering en de ziekenfondsen duidelijk. “Wij willen de zieken verzorgen en mensen zo gezond mogelijk laten leven. Wij doen niet mee aan een arbitraire en asociale uitsluitings- en afbouwpolitiek.”
Meer informatie
Lees het deelrapport ‘Het draagvlak van de verzorgingsstaat’ (.pdf)
Lees het deelrapport ‘Tevredenheid over en keuzes in gezondheidszorg’ (.pdf)
Lees het deelrapport ‘Risico en Persoonlijke Verantwoordelijkheid’ (.pdf)
Het onderzoek
Het grootschalig bevolkingsonderzoek naar solidariteit en gezondheidszorg werd afgenomen bij een door het Rijksregister getrokken toevalssteekproef bij inwoners van het Vlaams Gewest tussen 18 en 75 jaar. 2.639 Vlamingen vulden uiteindelijk de vragenlijst in. De analyses zijn gebaseerd op hun antwoorden. Lees het technisch rapport (.pdf)